Στις 30 Ιανουαρίου, κάθε χρόνο, γιορτάζουμε τη μνήμη των Τριών Ιεραρχών, όπως καθιερώθηκε από το 1100 μ.Χ. Η γιορτή τους, από το 1842, λέγεται και Γιορτή των Γραμμάτων, αφού και οι Τρεις Ιεράρχες ήταν Μεγάλοι Δάσκαλοι αλλά και Πατέρες της Εκκλησίας.
Οι Τρεις Ιεράρχες είναι:
Μέγας Βασίλειος (1 Ιανουαρίου)
Γεννήθηκε στη Νεοκαισάρεια του Πόντου γύρω στο 330 μ.Χ. Γονείς του ήταν η ενάρετη Εμμέλεια (γιορτάζει 30 Μαΐου) και ο ονομαστός ρήτορας Βασίλειος.
Έφυγε από αυτή τη ζωή το 379 μ.Χ.
Η Εκκλησία μας τον ονόμασε «Οικουμενικό και Μέγα διδάσκαλο».
«Ἡ ψαλμωδία για τὰ παιδιὰ εἶναι ἄνεση
καὶ εὐχαρίστηση, ἀλλὰ καὶ ἀναφορὰ στόν Θεό.»
Ιωάννης ο Χρυσόστομος (13 Νοεμβρίου)
Γεννήθηκε το 345 μ.Χ. στην Αντιόχεια της Συρίας. Γονείς του ήταν ο ανώτερος αξιωματικός Σεκούνδος και η ευσεβής Ανθούσα.
Έφυγε από αυτή τη ζωή 14 Σεπτεμβρίου του 407 μ.Χ.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος διακρίθηκε για τη ρητορική του τέχνη. Τα λόγια, η διδασκαλία και το κήρυγμά του συγκινούσαν όλους τους ανθρώπους. Γι αυτό τον ονόμασαν «Χρυσόστομο», δηλαδή στόμα χρυσό.
«Τούτο είναι που ανατρέπει όλη την οικουμένη.
Η αμέλεια που δείχνουμε για την ανατροφή των παιδιών μας.»
Γρηγόριος ο Θεολόγος ή Ναζιανζινός (25 Ιανουαρίου)
Ο Άγιος Γρηγόριος γεννήθηκε το 329 μ.Χ. στην Αριανζό, κοντά στη Ναζιανζό της Καππαδοκίας γι’ αυτό και ονομάστηκε Ναζιανζηνός. Οι ευσεβείς γονείς του, η Νόννα και ο επίσκοπος Γρηγόριος του έδωσαν χριστιανική ανατροφή.
Εκείνο που ανέδειξε το Γρηγόριο μεγάλο δάσκαλο και ποιμένα της εκκλησίας ήταν η υπεράσπιση της Ορθοδοξίας, που πέρναγε δύσκολες μέρες, από τον κίνδυνο των Αρειανών.
Στην Κωνσταντινούπολη, μόνο ένας μικρός ναός είχε απομείνει στους ορθοδόξους, που τον ονόμαζαν συμβολικά Αγία Αναστασία, ελπίζοντας πως εκεί θα αναστηθεί ξανά η Ορθοδοξία.
Σ’ αυτόν το ναό ο Γρηγόριος εκφώνησε τους περίφημους πέντε λόγους για τη θεότητα του «Υιού και Λόγου» του Θεού, με θαυμαστά αποτελέσματα.
Γι αυτή τη σοφία και ευλάβεια στα θεία, δίκαια η εκκλησία μας τον ονόμασε «Θεολόγο», πρώτον αυτόν ύστερα από τον Άγιο Ιωάννη τον Ευαγγελιστή.
Έφυγε από αυτή τη ζωή το 390 μ.Χ.
«Ούτε να έχεις μεγάλο θάρρος, ούτε να απελπίζεσαι υπερβολικά.
Το πρώτο σε εξασθενεί, το δεύτερο σε ρίχνει κάτω.»
Είναι γιορτή τόσο Σχολική όσο και Χριστιανική
Σχολική είναι, γιατί οι Τρεις Ιεράρχες, ήταν άνθρωποι μορφωμένοι, σοφοί δάσκαλοι, φημισμένοι ρήτορες και συγγραφείς. Πρόσφεραν πάρα πολλά στα γράμματα, διαθέτοντας ολόκληρη την περιουσία τους.
Χριστιανική είναι, γιατί και οι τρεις ήταν ευσεβείς Ιεράρχες, επιφανείς θεολόγοι, με κοινωνική προσφορά και φιλανθρωπικό έργο, που διέθεσαν τη ζωή τους στην πίστη τους για το Χριστό.
Μελέτησαν τους αρχαίους κλασικούς συγγραφείς και φιλοσόφους, και κατόρθωσαν να συμφιλιώσουν το Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα με την Χριστιανική Πίστη. Απέρριψαν τα ειδωλολατρικά στοιχεία και κράτησαν τις αρχές της διαλεκτικής σκέψης της ελληνικής παιδείας, ακολουθώντας τη συμβουλή του Αποστόλου Παύλου «να δοκιμάζουμε τα πάντα αλλά να κρατάμε το καλό».
Έστησαν έτσι γέφυρες ανάμεσα στο κλασικό και το σύγχρονο, ανάμεσα στη γνώση και την αρετή, ανάμεσα στην αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας και την πραγματική αλήθεια της αγάπης, ανάμεσα στη θεωρία και στην πράξη, τον Ελληνισμό και το Χριστιανισμό.
Δικαιολογημένα η εποχή τους ονομάστηκε: «Χρυσός Αιώνας της Εκκλησίας».
Το έργο των Τριών Ιεραρχών είναι πολύ μεγάλο. Όλοι οι φτωχοί, οι άρρωστοι, τα ορφανά και οι ηλικιωμένοι έβρισκαν καταφύγιο κοντά τους. Η μεγάλη τους καρδιά και η χριστιανική ψυχή τους γίνονταν στέγη για όσους είχαν ανάγκη.
Ήταν τόση η καλοσύνη και η φιλανθρωπία τους, που δεν υπολόγισαν τα πλούτη και τα χρήματά τους. Τίποτα δεν κράτησαν για τον εαυτό τους. Όλα τα υπάρχοντά τους τα διέθεσαν για να δώσουν χαρά στους συνάνθρωπούς τους.
Πολλές φορές οι Ιεράρχες με τα ίδια τους τα χέρια, έδεναν τις πληγές των αρρώστων. Τίποτε δεν τους φόβιζε. Ακόμη και τους λεπρούς περιποιούνταν.
Οι Τρεις Ιεράρχες ήταν και ιεραπόστολοι. Δίδασκαν τη Χριστιανική θρησκεία και το Λόγο του Θεού με πάθος, γεγονός που σε συνδυασμό με τη μεγάλη τους μόρφωση, τους έφερε αντιμέτωπους και εχθρούς με βασιλιάδες και άρχοντες.
Δίκαια, λοιπόν, ονομάστηκαν Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας και Προστάτες των Γραμμάτων και των Σχολείων.
Η αγωγή των νέων κατά τους Τρεις Ιεράρχες
Η αγάπη των τριών Ιεραρχών για τους νέους και το ενδιαφέρον τους για την ορθή διαπαιδαγώγηση αυτών είναι απαράμιλλη.
«Τί γὰρ παίδων γλυκύτερον;»
Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος
Η αγωγή των νέων, σύμφωνα και με τους τρείς Ιεράρχες, δεν είναι ευχερές και αμελητέο έργο, αλλά είναι «τέχνη τεχνῶν καὶ ἐπιστήμη ἐπιστημῶν» όπως είπε ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.
Η αγωγή κατά το Μέγα Βασίλειο διαβαθμίζεται σύμφωνα με τον ηλικιακό δείκτη των τριών επτάδων ετών, του νηπίου (έως 7 ετών), του παιδιού (έως 14 ετών) και του εφήβου (έως 21 ετών). Είναι φανερό ότι πρώτος παιδαγωγός είναι ο γονέας, ο οποίος έχει στη διάθεσή του μια άγραφη νηπιακή ψυχή και καλείται να εγγράψει σε αυτήν και να τη στολίσει με ότι ωραιότερο και ωφελιμότερο υπάρχει στη ζωή, ώστε να γίνει ον κριτικό, αλλά και επιλεκτικό.
Το μεγαλείο της παιδαγωγικής ικανότητας και δεοντολογίας του μεγάλου πατρός, του ιερού Χρυσοστόμου, φαίνεται και από την ερμηνεία που δίνει στην Παύλεια συμβουλή: «Οἱ πατέρες μὴ παροργίζετε τὰ τέκνα ἡμῶν» (Εφεσ. 6, 4). Με τη φράση αυτή αποδεικνύει ότι οι γονείς οφείλουν να συμπεριφέρονται στα παιδιά τους ως ελευθέρους ανθρώπους, χωρίς καταπιεστική διάθεση και όχι σαν να είναι «ἀποκληρονόμοι» ή «ἀποκήρυκτοι» ή «ἀνδράποδα».
Βεβαίως η αγωγή την οποία διδάσκουν οι Τρεις Ιεράρχες, δεν μπορεί παρά να είναι η Χριστιανική, με πρωταρχικό στοιχείο τη μη παραμέληση της αγωγής της ψυχής.
«Δῶσε πρώτη κληρονομία στά παιδιά σου τὴν ἀρετὴ
καὶ ὕστερα μοίρασέ τους καὶ τὴν περιουσία σου.»
Μέγας Βασίλειος
Για τη θεόσοφο σκέψη των αγίων αυτών Ιεραρχών ο κοινωνικός πλούτος της Καινής Διαθήκης θεωρείται παιδαγωγική κρηπίδα. Προτρέπουν λοιπόν να εφαρμόζουν οι γονείς την «ἐν παιδείᾳ καὶ νουθεσία Κυρίου» (Εφεσ. 6, 4) αγωγή, ώστε και τα τέκνα να μεγαλώνουν μέσα σε γονική αγάπη και φροντίδα, αλλά και οι γονείς να απολαύουν της τιμής των τέκνων. Ο Χρυσόστομος θεωρεί ως πραγματική παιδοτρόφο διδασκαλία τη διδασκαλία του Χριστού και λέει «χριστιανὸν αὐτὸν ποίησον».
Αυτό που προβάλλεται έντονα από τους σοφούς Ιεράρχες είναι το πρόσωπο του παιδαγωγού και η παραδειγματική του θέση έναντι όσων διδάσκει.
«Μη θέλεις να πείσεις με τα λόγια, αλλά με τα έργα.
Μισώ την διδασκαλία που είναι αντίθετη με τον τρόπο ζωής.»
Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος
Κοινή είναι η παραδοχή στο κοινωνικό χώρο και δη στον τομέα της αγωγής των νέων ότι δεν διδάσκει τόσο ο λόγος, όσο το έργο, η πράξη. Ο Χριστός λέει: «ὃς δ’ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 5, 19). Αυτή η ρήση του θεανθρώπου Διδασκάλου αποτελεί το γνώμονα ορθής διαπαιδαγώγησης και το μέτρο βαρύτητας λόγων και έργων στη διαπαιδαγώγηση. Ο παιδαγωγός δεν έχει παρά να ακτινογραφήσει τον εαυτό του μέσα στο εργαστήριο των κατωτέρω λόγων του Γρηγορίου του Θεολόγου: «καθαρθῆναι δεῖ πρώτον, εἶτα καθᾶραι, σοφισθῆναι καὶ οὕτω σοφίσαι, γενέσθαι φῶς καὶ φωτίσαι, ἐγγίσαι Θεῶ καὶ προσαγαγεῖν ἄλλους, ἁγιασθῆναι καὶ ἁγιάσαι, χειραγωγῆσαι μετὰ χειρῶν, συμβουλεῦσαι μετὰ συνέσεως».
Ο λόγος των Τριών Ιεραρχών στο πέρασμα των αιώνων είναι επίκαιρος και ζωντανός, ώστε να δροσίζει τις ψυχές και τις διάνοιες των ανθρώπων.
Επίλογος
Οι Τρεις Ιεράρχες έδειξαν με τη ζωή και το έργο τους ότι η πίστη προς το Θεό και η αγάπη προς το συνάνθρωπο συμβαδίζουν. Νοημάτισαν τον αρχαίο κλασικό κόσμο και διέσωσαν αξίες με πανανθρώπινο περιεχόμενο.
Οι Άγιοι Τρεις Ιεράρχες είναι και θα είναι οδηγοί προς την αληθινή γνώση και μόρφωση, αγαθά πρότυπα κάθε νέου ανθρώπου.Ἀπολυτίκιον Ἦχος α’.
Τούς τρεῖς μεγίστους φωστῆρας τῆς Τρισηλίου θεότητος, τούς τήν οἰκουμένην ἀκτῖσι δογμάτων θείων πυρσεύσαντας, τούς μελιῤῥύτους ποταμούς τῆς σοφίας, τούς τήν κτίσιν πᾶσαν θεογνωσίας νάμασι καταρδεύσαντας, Βασίλειον τόν μέγαν, καί τόν Θεολόγον Γρηγόριον, σύν τῷ κλεινῷ Ἰωάννη, τῷ τήν γλῶτταν χρυσοῤῥήμονι, πάντες οἱ τῶν λόγων αὐτῶν ἐρασταί, συνελθόντες ὕμνοις τιμήσωμεν· αὐτοί γάρ τῇ Τριάδι, ὑπέρ ὑμῶν ἀεί πρεσβεύουσιν.
Πηγές:
- Η Ζωή και το Έργο Των Αγίων Τριών Ιεραρχών, Πρωτοπρεσβύτερος Μιχαήλ Σελινιωτάκης
- Χαραλάμπους Γ. Σωτηροπούλου, Καθηγητού και Προέδρου του Τμήματος Θεολογίας της ΘΣΠΑ, Η Αγωγή των νέων κατά τους Τρεις Ιεράρχες, Περιοδικό Κοινωνία, έτος ΜΗ΄ Ιανουάριος – Μάρτιος 2005, Τεύχος 1, σ. 33-46 http://www.romiosini.org.gr/6D165035.el.aspx